Crisismanagement en schoolsluitingen: crisis of incident?

Op vrijdag 12 september 2025 bleven alle middelbare scholen in Beverwijk en Heemskerk gesloten, na overleg met de (loco)burgemeesters. In beide gemeenten werd een noodbevel uitgevaardigd. Aanleiding waren ernstige dreigingen van geweld tussen jongerengroepen, versterkt door beelden van mishandelingen en explosies op sociale media. Ook in Haarlem besloten enkele scholen zelfstandig uit voorzorg de deuren te sluiten. De vraag is: ging het om een incident of een crisis?

Incident of crisis?

Naar mijn mening is een incident een verstoring die doorgaans met reguliere middelen kan worden aangepakt. Een crisis gaat een stap verder. Ik kom oorspronkelijk uit de zorg en ik vind dat het Landelijk Netwerk Acute Zorg een goed werkbare definitie heeft van een crisis. Deze heb ik iets algemener gemaakt. Daardoor werk ik met een standaard definitie van een crisis:

Een crisis is een noodsituatie waarbij het functioneren van de organisatie (ernstig) verstoord raakt en de kritische bedrijfsprocessen, de continuïteit van de (primaire) bedrijfsvoering, de veiligheid van mensen en/of de reputatie ernstig worden bedreigd.

Met een noodsituatie bedoel ik een situatie die gepaard gaat met tijdsdruk, onzekerheid en dreiging:

 

• Tijdsdruk: er is haast; er is geen tijd voor uitgebreide afwegingen.
• Onzekerheid: je hebt niet alle informatie; wat de gevolgen zijn, is niet duidelijk.
• Dreiging: de gevolgen kunnen ernstig zijn voor organisatie, veiligheid, reputatie of continuïteit.

 

Hierdoor kan een werkbare definitie van crisis voor een school worden: Een crisis is een noodsituatie waarbij het functioneren van de ‘naam van de organisatie’ (ernstig) verstoord raakt en de kritische bedrijfsprocessen, de continuïteit van onderwijs, de veiligheid van mensen en/of de reputatie ernstig worden bedreigd.

Maar de essentie is dat de situatie impact heeft.

Met bovenstaande in het achterhoofd zien we:

 

• De continuïteit van onderwijs werd fors geraakt door de dreiging maar ook door de grootschalige sluiting.
• De veiligheid van mensen (leerlingen, docenten) stond ter discussie door de dreiging.
• De reputatie van scholen en overheid kwam onder druk te staan: is er grip, wordt er adequaat gehandeld?

 

Op basis daarvan mag worden geconcludeerd dat dit meer was dan een incident: het had alle kenmerken van een crisis.

De Wet van Pleuris 2.0

Crises ontstaan vaak niet alleen door het oorspronkelijke incident, maar door een combinatie van factoren die elkaar versterken. De wet van Pleuris legt een relatie tussen drie factoren. De Wet van Pleuris 2.0 biedt daarvoor een krachtig verklaringsmodel. Het stelt dat de kans op maatschappelijke onrust toeneemt naarmate de factoren sterker aanwezig zijn:

P(leuris) = V x R x (s)M³

V (Verwijtbaarheid) – Het gaat bij verwijtbaarheid erom of er subjectieve verwijtbaarheid toegeschreven kan worden aan het incident. In deze casus waren er signalen dat er gebeurtenissen konden gebeuren. Als dit echt tot uiting was gekomen had de samenleving de burgemeester en/of de schooldirecties ‘dingen’ kunnen verwijten.

R (Relevantie) – Vaak wordt dit de symboolfunctie genoemd. Naarmate een incident relevanter is voor een persoon of een groep zal er sterker op worden gereageerd. Bij deze casus waren (school)kinderen en jongeren betrokken. Dat raakt iedereen!

(Social) Mediageniekheid³ – Media versterken en versnellen elk incident, maar bij sociale media is dit nog sterker aanwezig. In deze caus verspreidden beelden van mishandelingen en explosies zich razendsnel, waardoor perceptie vaak belangrijker wordt dan de feitelijke dreiging. Dit zorgt voor druk op politieke- en schoolbestuurders om snel en zichtbaar te reageren.

De combinatie van deze factoren verklaart waarom de dreiging tussen jongerengroepen niet als ‘gewoon incident’ werd ervaren, maar onmiddellijk leidde tot grootschalige school sluitingen en veiligheidsmaatregelen. Het laat zien hoe snel de pleuris kan uitbreken als verwachtingen hooggespannen zijn, reputaties onder druk staan en sociale media het sentiment aanjagen.
 

Conclusie

De gebeurtenissen van 12 september 2025 laten zien dat de grens tussen een incident en een crisis dun kan zijn. Wat begon als een dreiging tussen jongerengroepen, groeide uit tot een situatie waarin onderwijs, veiligheid en bestuurlijk gezag tegelijk onder druk kwamen te staan. Daarmee werd niet alleen de fysieke veiligheid, maar ook het vertrouwen in instituties op de proef gesteld. De Wet van Pleuris 2.0 maakt duidelijk dat verwijtbaarheid, relevantie en sociale media³ het verloop van deze crisis sterk beïnvloeden. Bestuurders en organisaties kunnen zich daarop voorbereiden door scenario’s te ontwikkelen, communicatielijnen vooraf af te stemmen en helder te bepalen wie beslist wanneer tijd, informatie en rust ontbreken. De kernles is dat crisismanagement niet draait om snelle beslissingen alleen, maar om strategische keuzes onder druk. Juist in tijden van onzekerheid is rust, structuur en heldere communicatie het krachtigste antwoord.